شبهای قدر

درک شب قدر

زراره از امام صادق(ع) نقل می کند که از پیامبر در سرزمین مِنا درباره شب قدر سؤال کردند. آن حضرت داخل مسجد شب و در برابر جمعیت طیّ خطابه ای، بعد از ستایش خداوند، فرمودند: «من نیز به جزئیات آن اگاه نیستم، ولی بدانید که هرکس ماه رمضان را دریابد و تندرست باشد و روزها را روزه بگیرد و شب ها را به دعا بایستد و مواظب نمازش باشد و به سوی نمازجمعه بشتابد و در این حال عید فطر را درک کند، شب قدر را درک خواهد کرد و به پاداش پروردگار نائل می شود»

قلب ماه رمضان

شب های قدر فرصتی است برای بازگشتن به سوی حضرت حق و توبه کردن از گناهان و پیمودن راه درست. شب قدر، فرصتی است برای پاک کردن ظاهر و باطن از هر آلودگی. شب قدر شب زاری و سبک شدن روح از بار گناهان ورهایی از دوزخ است. فرصتی دوباره برای اظهار شرمساری و پشیمانی از گذشته ها است. مبادا این فرصت را از دست دهیم و در این شب روحانی، از امور معنوی غافل شویم. مبادا شب قدر بگذرد و ما همچنان غرق در ناپاکی ها باقی بمانیم و خود را از عمق منجلاب به معراج پاکی و وارستگی نرسانیم. مبادا شبِ نماز و تلاوت بگذرد و ما از برکات این لحظه های شکوهمند و شیرین بی بهره بمانیم.

حیف اگر...

صفحه دفترِ گسترده آفاق جهان را،

گاهی

پیش چشمت بگشای

پنجه در پنجه ابلیس فکن

تا کی و چند، اسارت در «خویش»؟

می توانی که گریبان برهانی از «نفس»

می توان ز «خود» آزاد شوی.

تو، فروغ سحری

موج بی آرامی

جویباری جاری

خنده صبحی و مهتاب شبی

تو فروزنده تر از خورشیدی

حیف اگر وصله ناجور و کج جامه «هستی» باشی!

درد و افسوس اگر مشتری زشتی و پستی باشی.

حیف اگر در «شب قدر»

«قدر» خود نشناسی؛...

شب قدر و نزول قرآن

برخی از زمان ها و مکان ها در نگاه ما از جایگاه ویژه ای برخوردارند. شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می فرماید: ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم.

شب قدر و نزول ملائکه

از ویژگی های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست. بر اساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(ص) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او درمیان می گذارند.

شب قدر و آزادی روح

از ویژگی های شب قدر، آزادی روح آدمی است. انسان در لحظه لحظه زندگی اش هدف وسوسه ها است. دام های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس امّاره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد. اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده اند، فرصت عروج فراهم آورد.

شب قدر و تعیین سرنوشت

از رویدادهای مهم شب قدر، تعیین سرنوشت آدمی است. در این شب، حوادث و امور نیک و بد سال آینده انسان، تعیین می شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می خورد. او ابزاری در اختیار دارد که می تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدّی تعیین کند و همین مسأله است که شناخت و بهره گیری از «شب قدر» را ضروری می سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.

شب قدر، شب نیایش

دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(ع) که زین العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه ای قائل است. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می طلبد. بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.

شب قدر لحظه های نورانیت دل ها

برای بهره وری از رحمت های پروردگار باید از زمان، به ویژه شب ها و روزه های فرخنده سود جست که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ایام روزگار را نفحات قدسی و نسیم هایی از رحمت الهی است، به هوش باشید و خود را در معرض این نسیم ها قرار دهید». ماه رمضان از این جهت رتبه اول را داراست؛ چرا که ماه خدا است و بندگان خدا در آن به میهمانی او می روند. در این میان، شب قدر از منزلت ویژه ای برخوردار است.

شب قدر، کانون نورانیت دل ها و جلای جان هاست. در این شب، زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه ای به بندگان می بخشد و نسیم دلکش مناجات با ربّ العالمین، طراوت زا و نشاط آور است.

شب قدر برتر از هزارماه

در باور دینی ما برخی از زمان ها و مکان ها، ارزش ویژه ای دارند. از جمله زمان هایی که ارزش فوق العاده دارد، شب های ماه مبارک رمضان، به ویژه «شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است. در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هراز ماه برتر است؛ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر

بانگ سروش

گوش کن...

گوش کن، ای سر غفلت در پیش

ای اسیر «خود» و زندانی «نفس»

اینک، این بانگ سروشی است که در این «شب قدر»

بیخ گوش من و تو می خواند:

ـ این تَغافل از چیست؟

در شب قدر، که از چشمه نور

آیه هایی روشن

جلوه هایی جانسوز

تا سحرگاه، فرو می بارد،

وای بر من اگر از ریزش فیض

بهره هایی نبرم،

ورنه افسانه سرد است و سراب

این همه شور و شَرَم!

روشنایی بخش

در شب قدر، همچنان که ضمیر امام(ع) تجلی گاه ملکوت الهی است، برای انسان های عادی هم این فرصت فراهم می گردد تا به فراخور حال و استعدادشان دل های خود را با پرتو فیوضات الهی روشنایی و صفا دهند.

شب قدر شبِ رهایی از قید و بندهای شیاطین است. در این شب، دل ها تا سحرگاه، در سلام و سلامت است.

بوی شب قدر

بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یکرنگی ستایش کنیم. بیاییم دوباره دل های کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان دعا کنیم، دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم. بیاییم فانوس ها را برداریم و سکوت شب را با طروات وضو زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دل های نیازمند را فراموش نکنیم. اینک بوی شب قدر می آید و من از اکنون جلوه دست هایی را می بینم که خاموش به دعا می ایستند و بهار در آنان می جوشد. وسعت دل هایی را می بینم که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می تپند و بی قرار او را می خوانند.

باید شب قدر را بیدار بود

از آنجا که در شب قدر سرنوشت یک سال انسان، به فراخور شایستگی هایش تعیین می شود، باید آن شب را بیدار بود. باید توبه و زاری کرد و به درگاه خدا رفت و خواستار رحمت بی کران او شد. آری لحظه های سرنوشت سازی که تقدیر سال آدمی تعیین می شود نباید انسان در خواب، و از همه چیز بی خبر باشد که این شب، نه شب بی خبری است.

شب قدر کدام شب است؟

در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تأیید می کند. ولی در این که کدام شب از شب های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است. آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدر در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست و سوم است. از این رو در روایتی می خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(ص) تمام شب ها را احیا می داشت و مشغول عبادت بود. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدّرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست و یکم، و امضای آن در شب بیست و سوم است»

چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟

در پاسخ این سؤال، می توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آن جا که می فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشدار دهنده بوده ایم. در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می گردد». این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می گوید: در آن شب، مُقدّرات یک سال انسان ها تعیین می گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می شود.

شب قدر از منظر حدیث

امام صادق(ع) به علی بن ابی حمزه ثُمالی، فرمودند: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو یکصد رکعت نماز بجای آور، و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و غسل کن... و اشکالی ندارد در آغاز شب اندکی بخوابی و سپس مشغول عبادت شوی. درهای آسمان در ماه مبارک رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنان مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان».

شب قدر، شبی سرشار از سلامت و خیر

شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است. قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می گردد، و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می وشند. بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی.

بر آستان حضرت دوست

اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است. آیا یادآوری آیه شریف که می فرماید: «ای بندگان ستم کار از رحمت خدا ناامید نشوید» ما را بر آستان حضرت دوست پایبند خواهد کرد؟ به یاد آریم ناله حضرت یونس را که می فرمود: «خدایا تو پاکی و من از ستم کاران بودم»؛ و نیز نیایش آدم و حوّا را که گفتند: «پروردگارا ما به خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نیامرزی و به رحمت خویش نوازش نکنی، به یقین از زیانکاران خواهیم بود».

آیا فَرِّ این آیات، ما را تقدیری دیگر و سرنوشتی بهتر خواهد داد؟ امید آنکه در شب های قدر، به حقیقت قرآن را بر سر و چشممان بگذاریم و آن را قانون زندگی خویش بدانیم.

تقدیری شگرف

در شب قدر، مقدّرات انسان ها تا سال آینده رقم می خورد و البته که انسان خود می تواند در این تقدیرات سهیم باشد؛ فردی که در این شب به دعا و نیایش می پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می یابد، می تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند. این فرصت ها در تمامی لحظه های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است. شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تأمل و درس گرفتن از قرآن می تواند در زندگی خویش تحوّل های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان ها که سرنوشت شان با شنیدن یک آ یه تغییر اساسی یافته است.

احیا و شب زنده داری

بیدار ماندن و «شب های قدر» را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب ها است. شب زنده داری با دعا و نیایش، از اعمال مشترک همه «شب های قدر» است. حضرت امام حسن عسکری(ع) در این باره می فرمایند: «اگر نتوانستی شب های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست وسوم را از دست ندهی».

شب زنده داری از نظر روایات

امام باقر(ع) درباره شب زنده داری می فرمایند: هرکس شب قدر را احیا بدارد، خدوند مهربان گناهان او را می آمرزد.

پیامبر اسلام(ص) هم فرمودند: کسی که شب قدر را به شب زنده داری بگذراند تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ ازاو دور گردد.

امام موسی بن جعفر(ع) نیز در این باره فرمودند: کسی که در شب قدر غسل و تا سپیده صبح شب زنده داری کند، گناهانش آمرزیده می شود.

بیداری دل

نکته مهمّی که درباره شب های «احیا» باید مورد توجه مؤمنان قرار گیرد، این است که باید شب را تا سپیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم؛ دیگر آن که به بیداری چشم قناعت نکنیم؛ زیرا آنچه مهم است بیداری دل و آگاهی و بصیرتی است که انسان را در محضر فرشتگان آسمانی، سزاوار فیض و رحمت می کند و پاداشِ نیک الهی را به همراه دارد.